De Oosterse katholieke kerken

De maronitische Kerk voert haar oorsprong terug tot de kloosterkolonie van de Heilige Maron, die in de Ve eeuw gevestigd werd in de Orontesvallei nabij de syrische plaats Apamea (patriarchaat van Antiochië). De maronitische gemeenschap had Chalcedon aanvaard, maar verzette zich koppig tegen het Byzantijnse gezag, stond tevens bloot aan de tegenkanting van de “monophysieten” en zocht dan al in de Vie eeuw van lieverlee haar toeviucht in de berg Libanon. Daar sloot zij zich in grote afzondering op. Dat is ongetwijfeld voor de maronieten een belemmering geweest goed te begrijpen, waar het bij het vraagstuk van het “monothelisme” (VIIe eeuw) om ging. In de VIIe eeuw trok hun leidsman misschien voordeel uit het vacant zijn van de patriarchale zetel van Antiochië en kende hij zich de titel Patriarch van Antiochië toe. De kruistochten haalden de maronieten uit hun isolement en openden voor hen de weg naar.steeds nauwere betrekkingen met het Westen. In 1182 werd de unie van gans de “maronitische natie” met de Kerk van Rome bezegeld. In de maronitische traditie heeft die unie altijd bestaan en is die nooit verbroken geweest. De maronitische Kerk is de enige oosterse katholieke Kerk geweest, die niet ontstaan is uit een afscheuring van een orthodoxe Kerk. Al in de XVIe eeuw stonden maronieten en droezen aan de oorsprong van de vorming van een libanees vorstendorn onder ottomaanse soevereiniteit. In 1860 veroorzaakten moordpartijen op duizenden libanese maronieten een eerste emigratiegolfen interventie van Frankrijk. Het Ottomaanse Rijk werd ertoe verplicht het land bestuurlijke autonomie toc te kennen. Na de Eerste Wereldoorlog werd Libanon onder frans mandaat gesteld (1920) en werd in 1943-44 onafhankelijk. Er werd een confessioneel-politiek systeern ingesteld. Het presidentschap van de Republiek kwam rechtens toc aan de maronieten. Het land werd van 1973 tot 1990 verscheurd door een burgeroorlog met confessionele aspecten en eindigde in een feitelijke bezetting. Libanon werd een protectoraat van Syrië. Door deze tragische gebeurtenissen is het proces van emigratie van maronieten duidelijker op de voorgrond getreden: meer dan de helft van hen leeft in de diaspora.

Patriarch: Z. Z. Bechara Kardinaal (sinds 2012) Raï (geboren in 1940, verkozen in 2011), Patriarch van Antiochië en van gans het Oosten van de Maronieten (residentie: Bkirke, Libanon). Aantal gelovigen: 3.400.000 (van wie 1.000.000 in Libanon, de rest in de diaspora).

Al in de Xllle eeuw stootten missies van Dominicanen en Franciscanen in Perzië en Mesopotamië op gemeenschappen van de (“nestoriaanse”) Kerk van het Oosten. Er waren geïsoleerde gevallen van meerdere “nestoriaanse” bisschoppen die een katholieke geloofsbelijdenis afiegden, maar dat had geen gevolgen. In 1552 zette een gedeelte van de gelovigen, dat gekant was tegen het beginsel van de erfelijke overdracht van de patriarchale waardigheid, de “nestoriaanse” catholicos Simon VIII Denkha af en koos in diens plaats Johannes Sullaqa, overste van een klooster nabij Alqosh. Sullaqa begaf zich in 1553 naar Rome en legde er de katholieke geloofsbelijdenis af. Hij was de eerste van een reeks katholieke – sinds 1830 “chaldeeuws” genoemde – patriarchen, die door Rome erkend werden. De chaldeeuwse Kerk slaagde er gaandeweg in, met helaas zeer conflictueuze verwikkelingen, vooral in de eerste helft van de XXe eeuw, het merendeel van de gelovigen van de “nestoriaanse” Kerk aan zich te binden. De Chaldeeuwen hebben op het einde van de Eerste Wereldoorlog in Turkije te lijden gehad van talrijke vervolgingen: meer dan 70.000 van hen kwamen daarbij om het leven. Tegenwoordig leeft het merendeel van de Chaldeeuwen in Irak. Een zeer broederlijke dialoog is nu aangegaan met de verwante assyrische Kerk, hetgeen zijn beslag krijgt in gemeenschappelijke pastorale projecten.

Patriarch: Z. Z. Louis Raphaël I Sako (in 1948 geboren, in 2013 verkozen), Patriarch van Babylon van de Chaldeeuwen (residentie: Bagdad, Irak). Aantal gelovigen: 550.000, van wie 250.000 in Irak, de rest in de diaspora (Frankrijk, Zweden, U.S.A. en Australie).

De “christenen van de Heilige Thomas”, dat wil zeggen de oude christelijke gemeenschappen van de indische kust van Malabar (Kerala), waren geruime tijd – zoals mon gezien heeft – in gemeenschap geweest met de (“nestoriaanse”) Kerk van Perzië, die ook tot hun organisatie had bijgedragen. Deze “christenen van de Heilige Thomas” waren door de Portugezen vanaf het einde van de XVe eeuw gelatiniseerd en tôt gemeenschap met Rome gedwongen. Een groot gedeelte van hen kwam echter in 1653 in opstand en verbond zich, bij gebrek aan mogelijkheid contact te krijgen met de Kerk van het Oosten, met de syrische orthodoxe patriarch van Antiochië: zij vormden wat men noemt de syrische malankaarse orthodoxe Kerk (zie hierboven). Maar talrijke malabaarse christenen bleven in de schoot van Rome of keerden daarin enkele decennia later terug. Sinds 1866 is de hiërarchie geleidelijk aan autochtoon geworden en vanaf 1962 is de ritus beduidend minder latijns van karakter geworden. Sinds 1993 staat een hoge aartsbischop, de metropoliet van Emakulam, aan het hoofd van de syrische malabaarse katholieke Kerk. Binnen deze kerk bestaan er ernstige onenigheid tussen aanhangers van een terugkeer naar de van latijnse invloeden ontdane syriaakse tradities en anderen, die een meer westerse ritus voorstaan.

Metropoliet: Kardinaal (sinds febr. 2012) Georges Alencherry (geboren in 1945, verkozen in 2011), hoge aartsbisschop van Emakulam-Angamali voor de Syrisch-malabaarse katholieken. Aantal gelovigen: 3,9 miljoen.

Tijdens de kruistochten is de Armeense Kerk van Cilicië om hoofdzakelijk politieke redenen katholiek geworden. Deze situatie zou tenminste tot 1375 voortduren, toen er een einde kwam aan het koninkrijk van Cilicië. De heroprichting van een armëense katholieke Kerk kwam pas in 1635 tot stand, toen de armëense bisschop van Lvov (Oekraïne) zich met zijn gemeenschap bij Rome aansloot. Andere bisschoppen deden dat vervolgens ook, zoals de bisschop van Aleppo, die in 1740 tot catholicos van Sis (Cilicië) was verkozen. Aldus werd in 1742 het armeense katholieke patriarchaat van Cilicië gevormd, waarvan de zetel in de loop der tijden dikwijis verplaatst werd. De door de Turken in 1915 voltrokken volkerenmoord op de Armeniërs trof eveneens de katholieke gemeenschap: bijna 30.000 gelovigen werden het slachtoffer.

Patriarch: Z.Z. Gregorios Bedros (Pieter) XX Ghabroyan  (geboren in 1934, verkozen in 2015), Patriarch van Cilicië van de Armeniërs (residentie: Beiroet, Libanon). Aantal gelovigen: 566.000, vanwie 50.000 in het Midden-Oosten, 420.000 in Armenië, en  96.000 in de diaspora (U.S.A., Canada, Europa, Australië, Argentinië, enz.)

Rome had in de XVe en XVIe eeuw al talrijke unie-pogingen in het werk gesteld. Toch werd het ontstaan van een koptische katholieke Kerk pas verwezenlijkt met de missies van Capucijnen en Franciscanen in Egypte in de XVIIe eeuw. Vanaf 1644 had Rome in Caïro een apostolisch vicaris die belast was met het bestuur over de kleine geünieerde gemeenschap. In 1741 werd door paus Benedictus XIV de koptische bisschop Athanasius van Jeruzalem, die tot het katholicisme was overgegaan, tot vicaris benoemd. In 1895 verhief Leo XIII het apostolisch vicariaat tot patriarchaat, dat evenwel van 1908 tot 1947 vacant is gebleven.

Patriarch: Z. Z. Ibrahim Isaac Sidrak (geboren in 1955, verkozen in 2013), Patriarch van Alexandrië van de Kopten (residentie: Caïro, Egypte). Aantal gelovigen: 167.000.

Door de activiteiten van de portugese Jezuïeten in de XVIIe eeuw kon negus Susenyos er in 1622 toc overgehaald worden tôt het katholicisme over te gaan. Al in 1623 benoemde paus Gregorius XV de Portugees Alphonso Mendez tot katholiek patriarch van Ethiopie. In 1632 werd Susenyos door ontevredenheid van het volk en van de geestelijkheid tot aftreden gedwongen. Een heftige reactie volgde: Ethiopië werd voor ongeveer twee eeuwen voor katholieke missies gesloten. In de XIXe eeuw heeft zich door toedoen van de Lazaristen weer een kleine katholieke gemeenschap kunnen vormen. Die consolideerde zich tijdens de italiaanse bezetting (1935-1941), maar bleef wel een uiterst kleine minderheid: qua numerieke sterkte is zij zelfs minder groot dan de Kerk van de latijnse ritus in Ethiopië. Vanaf 1961 hebben de katholieken van de ethiopische ritus een autochtone hiérarchie gekregen en zijn zij in een aartsbisdom georganiseerd.

Aartsbisschop : Mgr Berhane-Yesus Demerew Souraphiel (geboren in 1948, berkozen in 1999), benoemd kardinaal in febr. 2015, aartsbisschop van Addis Abeba van de Ethiopiers (residentie: Addis Abeba, Ethiopië). Aantal gelovigen: 90.000.

Ondanks enkele eerdere pogingen in die richting, tekende zich pas in de XVIIe eeuw de vorming af van een syrische katholieke Kerk. In 1656 werd door de maronitische patriarch de eerste “syrische katholieke” bisschop gewijd, die door de Ottomanen in 1662 erkend werd. Maar al in 1721 werd deze patriarchale lijn onderbroken en pas weer voortgezet door Michel Jarweh, metropoliet van Aleppo, die zich voor zijn verkiezing in 1781 tot syrisch orthodox patriarch katholiek had verkiaard. Hij trok zich in Libanon terug, waar hij zijn syrische katholieke patriarchale zetel vestigde, die in 1783 door Rome erkend werd. Deze Kerk heeft zich in de XIXe eeuw geconsolideerd. Zij heeft te lijden gehad van de moordpartijen die op het einde van de Eerste Wereldoorlog tegen de christenen in Turkije bedreven werden.

Patriarch:  Z.Z. Ignatios Yussef III Yunan (in 1944 geboren, in 2008 verkozen).  Aantal gelovigen: 220.000 in het Nabije Oosten en 45.000 in de diaspora.

In 1930 ging Mar Ivanios van Bethany, bisschop van de syrisch-malankaarse orthodoxe Kerk (zie boven), over tot het katholicisme, en met hem een groot aantal geestelijken en gelovigen. Daaruit is de syrisch-malankaarse katholieke Kerk voortgekomen, die wel dezelfde ritus heeft aïs de syrische katholieke Kerk, maar toch een aparté plaats inneemt in de organisatie van de katholieke Kerk.

Metropolieth : Zijne Excellentie aartsbisschop Baselios Cleemis Thottunkal (geboren in 1959, verkozen op 8 febr. 2007), kardinaal sinds 2012, metropoliet van Trivandrum van de Syrisch-Malankaarse katholieken (résidentiel Trivandrum, deelstaat Kerala, India). Aantal gelovigen: 440.000.

Deze Kerk omvat arabischtalige katholieke christenen van de byzantijnse ritus van de chalcedonenzische patriarchaten van Antiochië, Alexandrië en Jeruzalem. De Kerk is in 1724 ontstaan, toen de christenen van Damascus een pro-katholieke kandidaat tot patriarch van Antiochië kozen. Een week later werd door een in Constantinopel bijeengekomen synode een orthodox tot patriarch gekozen. De scheuring was een feit: er was voortaan een grieks-melkitische orthodoxe en een grieks-melkitisch-katholieke patriarch van Antiochië. Weldra zou enkel deze katholieke patriarch – en diens Kerk – de benaming “melkitisch” behouden; de orthodoxen lieten die varen. In de XIXe eeuw hebben twee grote grieks-melkitisch-katholieke patriarchen, Maximos III Mazioum en Gregorios II Joseph hun Kerk tot uitbreiding en ontwikkeling gebracht, die vervolgens in 1848 door de ottomaanse sultan erkend werd. In 1838 had de patriarch de titel aangenomen van “patriarch van Antiochie en van gans het Oosten, van Alexandrie en Jeruzalem”. De melkitische Kerk heeft er sindsdien onvermoeibaar voor gewaakt haar eigen tradities te handhaven en bij Rome respect af te dwingen voor de rechten van de patriarchen en de oosterse geloofsleer. De invioed van de meikieten op het Tweede Vaticaans concilie viel niet te verontachtzamen: patriarch Maximos IV was in zekere zin de “Stem van het Oosten”.

Patriarch: Z. Z. Youssef Absi (geboren in 1946, verkozen op 21/06/2017 na het ontslag van Gregorios III Laham), grieks-melkitisch-katholiek patriarch van Antiochië en gans het Oosten, Alexandrië en Jeruzalem (residentie: Damascus, Syrie). Aantal gelovigen: 1.670.000 (van wie 1.000.000 in de diaspora: Brazilië, Latijns-Amerika, U.S.A, Canada, Australië en Europa).